Prawo

Sytuacja wierzycieli bankowych po likwidacji Bankowego Tytułu Egzekucyjnego

W wydanym w dniu 14.04.15 wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie P 45/12 uznano, iż art. 96 ust. 1 i art. 97 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, są sprzeczne z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który ustanawia zasadę równości wobec prawa. Trybunał odroczył jednocześnie utratę mocy obowiązującej powołanych przepisów do dnia 01.08.16, by umożliwić zakończenie spraw będących w toku oraz ewentualne uchwalenie przez ustawodawcę nowych rozwiązań, zastępujących instytucję bankowego tytułu egzekucyjnego (dalej b.t.e.).

Likwidacja b.t.e. powodować będzie szereg konsekwencji dla banków, odbierając im możliwość uzyskania tytułu wykonawczego w uproszczonej procedurze. Najpóźniej od 1 września 2016 r. (a wobec zakończonych w Sejmie prac nad ustawą zmieniającą Prawo bankowe w zakresie przepisów o b.t.e. najprawdopodobniej już od końca 2015 roku) banki będą więc uprawnione do dochodzenia roszczeń jedynie na ogólnych zasadach, w trybach postępowania zwykłego, nakazowego czy upominawczego (także w jego elektronicznej wersji).

Z punktu widzenia banków, będących klientami naszej kancelarii, te tryby postępowania są jednak znacznie bardziej kosztowne (w przypadku b.t.e. opłata od wniosku klauzulowego wynosiła 50 zł, niezależnie od wartości przedmiotu sporu) i powodują znaczące wydłużenie czasu potrzebnego do wszczęcia egzekucji (średni czas uzyskania tytułu wykonawczego w trybie b.t.e. wynosił około 30 dni, w przypadku elektronicznego postępowania upominawczego (dalej e.p.u.) wynosi on około 90 dni).

Banki, zobowiązane przepisami prawa do należytego zabezpieczenia udzielanych kredytów, zmuszone będą także do stosowania innych sposobów ochrony swoich praw, już w chwili zawierania umowy. Wśród nich na pierwszy plan wysuwa się możliwość uzyskania przez bank notarialnego oświadczenia dłużnika o poddaniu się egzekucji, w trybie art. 777 k.p.c. Banki uprawnione będą także do żądania zabezpieczenia spłaty w postaci weksli, czy poprzez umowę przewłaszczenia na zabezpieczenie. Zabezpieczenia te wiązać się jednak będą zwykle z koniecznością poniesienia dodatkowych kosztów przez bank, a w rezultacie przez jego klienta.

Jak wskazał Trybunał, stworzenie mechanizmów upraszczających prowadzenie windykacji przez banki nie jest wykluczone. Instytucje prawne muszą jednak zapewnić równe traktowanie stron umowy i przyznawać dłużnikom uprawnienia, umożliwiające podjęcie pełnej ochrony ich praw. Sejm niezwłocznie po ogłoszeniu wyroku Trybunału podjął pracę nad dostosowaniem istniejących aktów prawnych do nowej sytuacji. Ich wynikiem jest ustawa z dnia 25 września 2015 r., uchwalona ostatecznie przez Sejm w dniu 9 października 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (ustawa nie została jeszcze przekazana do podpisu Prezydentowi). Zgodnie z postanowieniami ww. aktu prawnego, uchylone zostaną przepisy dotyczące b.t.e., które znajdują się w ustawie Prawo bankowe, a także w innych ustawach (w tym – w Kodeksie postępowania cywilnego). Dodatkowo, w celu zmniejszenia kosztów dochodzenia roszczeń bankowych (co w pewien sposób różnicuje je od innych roszczeń), ustawodawca wprowadził ograniczenie wysokości opłaty sądowej od pozwów wniesionych w sprawach o roszczenia z czynności bankowych do kwoty maksymalnej 1000 zł (w sprawach pozostałych: ograniczenie do 100.000 zł). Jest to oczywiste ułatwienie dla banków, które po uchyleniu b.t.e. zmuszone będą dochodzić swoich roszczeń m.in. poprzez wnoszenie pozwów w postępowaniu upominawczym, w którym opłata sądowa wynosi 5% od wartości przedmiotu sporu. Wobec znacznie niższego, a przede wszystkim stałego (50 zł bez względu na wartość dochodzonego roszczenia) kosztu dochodzenia roszczeń w oparciu o b.t.e., zmiana ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych chociaż w nieznacznym stopniu pozwoli na ograniczenie budżetu banku przeznaczonego na dochodzenie zaległych roszczeń.

Ustawa wprowadza ponadto jednoznaczne przepisy intertemporalne, na mocy których wszystkie sprawy, które nie zostaną zakończone do dnia wejścia w życie ustawy, zostaną umorzone. Jednak klauzule nadane przed tym terminem pozostaną w mocy. Takie uregulowanie prawdopodobnie znacznie zmniejszy wątpliwości, a w konsekwencji rozbieżności w orzecznictwie sądów, wydawanym w wyniku zażaleń dłużników na postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności na b.t.e., których głównym argumentem jest odwołanie się do wyroku Trybunału z dnia 14.04.2015 r. Ustawa wejdzie w życie po upływie 14 dni od daty jej ogłoszenia.

Likwidacja b.t.e. nie oznacza, że banki nie będą miały możliwości dochodzenia roszczeń majątkowych. Odbywać się to będzie zwykle w trybie e.p.u. lub postępowania nakazowego, w oparciu o wyciąg z ksiąg bankowych. Proces ten niewątpliwie będzie jednak bardziej kosztowny i w zdecydowanej większości przypadków wydłużony. Wprowadzone ustawą z dnia 25 września 2015 r. regulacje, mają na celu ułatwienie realizacji konstytucyjnych praw wierzyciela do szybkiego i niezbyt kosztownego dochodzenia swoich roszczeń, a jednocześnie zapewniają ochronę praw dłużnika, przy zachowaniu równości stron postępowania. Niemniej jednak banki muszą się liczyć ze znacznym wzrostem kosztów dochodzenia swoich należności w trybie „przymusowym”, co zapewne przełoży się na koszty obsługi udzielanych kredytów, a w konsekwencji spowoduje wzrost kosztów ponoszonych przez klienta bankowego.

Autorzy:

Michał Rączkowski, Partner Zarządzający, kancelaria Rączkowski, Kwieciński, Adwokaci

Izabela Długołęcka-Górczyńska, Managing Associate, kancelaria Rączkowski, Kwieciński, Adwokaci